storingen, mentale belasting en stress

boeken, documentaires, humor & literatuur

mede mogelijk gemaakt door

desso bv - soundmaster*
voor een nog betere geluidsreductie en akoestiek!

voor ipresentatie klik op plaatje.....

onlineprojectstoffering.nl
interface, desso, interfloor, ambiant, forbo, desimo, modulyss
tapijt, gordijnen en zonwering tegen speciale prijzen!

voor webinformatie klik op plaatje.....

(1901-01)

Storingen, mentale belasting en stress

deze informatie wordt u aangeboden door maarten van 't hof + leo hooijmans

mede mogelijk gemaakt door facilitaire informatie online

Drukte op kantoor kan tot stress leiden (plaatje met dank aan Leuwico).

Een deel uit de cursus 'Het Kantoorgebouw'. (02.24)
LeoHooijmansGalileoNoordwijkFacilitaireInformatieOnlineHoezo??

Index
Voorwoord
Inleiding
Soorten storingen en hun invloed
Directe storingen
Indirecte storingen
Algemene invloed van storingen op het prestatieniveau
Indirecte storingen en de kantoorindeling
Indeling van de ruimte
Licht
Stress
Tot besluit

Voorwoord
Vanaf de begin jaren negentig tot in tweeduizend en zes hebben wij, Maarten van 't Hof en ondergetekende, met veel plezier een groot aantal mensen de 'kunst' van het kantoorwerk bijgebracht. Maarten zijn vader, Aad van 't Hof, was daarmee in de jaren zeventig al begonnen. In 1983 mocht ik de cursus zelf meemaken en ik heb met die kennis een groot aantal relaties daadwerkelijk kunnen helpen om hun kantoorgebouw zo in te richten, dat ze er goed konden functioneren.
Ergens in 1993 ontmoetten we elkaar weer. We hebben toen de cursus een oppoetsbeurt gegeven en het aantal facilitaire medewerkers in de open cursussen mogen ontvangen. Na de milleniumwisseling zijn andere werkzaamheden op ons pad gekomen en is de animo voor het kenniswerk bij de facilitaire diensten verminderd. Uitbesteden! Kleinere facilitaire teams die externe dienstverleners aansturen!
Nu in 2010 programmeert Maarten databases en ondergetekende is een facilitaire website gestart. Vandaar dit artikel. Niet alleen als herinnering of lofzang op de kennis van Aad en Maarten, maar omdat veel uit de cursus nog steeds actueel is.
In de komende tijd hoop ik meer informatie op de site te plaatsen. Dit gebeurt niet in chronologische volgorde, maar ad hoc.
Later gaan we er toe over om er één geheel van te breien.
Leo Hooijmans, Noordwijk, 10 februari 2010.

[naar top] - [naar index]

Inleiding

Aan onze hersenen worden voortdurend prikkels (informaties) doorgegeven. Op weg naar de hersenen volgen de informaties als het ware een 'een-baansweg' die het centrale informatie-verwerkende kanaal wordt genoemd. Dit kanaal heeft slechts een beperkte capaciteit. Wanneer op een bepaald ogenblik te veel informatie tegelijk moet worden verwerkt. of te ingewikkelde informatie, dan kan het kanaal het niet meer bijhouden. De weg naar de hersenen raakt verstopt. Dat betekent dat de nieuw aangevoerde informatie even moet wachten totdat de weg naar de hersenen is vrijgekomen. Ondertussen wordt die informatie zolang opgeslagen in het momentgeheugen, wat echter niet te lang mag duren. Als het te lang duurt voordat de informatie wordt doorgegeven, dan bestaat de kans dat de informatie wordt verdrongen door weer nieuwere informatie. Er raken dan gegevens weg voordat ze het kanaal bereikt hebben, er is iets 'niet tot ons doorgedrongen'.

Het denken van de mens is zeer gevoelig voor overlading en afleiding. Dit gaat ten koste van concentratie en herinnering. Het gedurende korte tijd onthouden van getallen of cijfers is zelfs bijzonder gevoelig voor storingen in de vorm van interrupties en afleiding. De verliezen in prestatie van medewerkers op kantoor ten gevolge van storingen blijken vaak afhankelijk te zijn van de mate waarin deze bezoekers te woord moet staan en telefoontjes moet beantwoorden. Bezoeken en telefoontjes zijn vooral storend omdat ze niet alleen tijd vragen maar ook omdat men hierna weer moet opzoeken waar men was gebleven. Dit kost tijd, maar ook de verdere concentratie op het werk lijdt hieronder. Van mentale belasting is sprake als de zintuigen overstelpt raken door storingen en dergelijke. De grens waarbij dit gebeurt, ligt voor ieder mens verschillend.

Langdurige mentale belasting en/of spanningen zijn op zich zelf niet essentieel voor de mate van stress, alleen de subjectieve beleving is dit. Chronische stress leidt na een kortere of langere duur tot overspanning.

[naar top] - [naar index]

Soorten storingen en hun invloed.

Binnen de soort van storingen kennen wij de directe en de indirecte storingen onderscheiden. Daarbinnen kan men onderscheid maken tussen lichte en zware gevallen.

[naar top] - [naar index]

Directe storingen

Directe storingen zijn die onderbrekingen van de werkzaamheden waarmee men bezig is die direct aandacht vragen. Bijvoorbeeld u bent een brief aan het samenstellen en de telefoon gaat of iemand komt bij uw bureau staan om u iets te vragen. U kunt uw werkzaamheden dan redelijkerwijs niet voortzetten, u wordt dus gestoord in uw werk, en u moet uw aandacht richten op de telefoon c.q. de persoon die aan uw bureau staat. Kenmerk van een directe storing is dat er praktisch geen aanlooptijd is.

Na enige tijd zal de storing voorbij zijn. Het gesprek door de telefoon is afgelopen, de vraag gesteld aan uw bureau beantwoord.
Nu is het niet zo dat men dan onmiddellijk weer de draad van de oorspronkelijk taak kan oppakken. Men zal zich moeten oriënteren op de oorspronkelijke bezigheid en men moet weer in het ritme komen. Afhankelijk van de situatie, de aard van het oorspronkelijke werk en de aard van de storing kost deze aanlooptijd in het algemeen tussen de 1 tot 5 minuten. Zelden korter, dikwijls ook langer.
Extra speelt hier mee dat het zich weer oriënteren op de oorspronkelijk taak veel extra energie vraagt. Vandaar dat bij situaties waarin men regelmatig gestoord wordt men sneller vermoeid raakt dan bij situaties waarin men geconcentreerd door kan werken.
Hierbij speelt overigens ook de aard van de taak een rol. Bij creatieve werkzaamheden zijn de gevolgen van storingen veel groter dan bij routinematige arbeid. Ook speelt nog het moment van de dag een belangrijke rol. Hierop komen wij nog terug.

Naast storingen met een licht karakter kunnen wij ook storingen met een zwaar karakter. Storingen met een licht karakter zijn storingen die op zich eenvoudig van aard zijn en u niet "raken". Bijvoorbeeld vragen die door u routinematig zijn op te lossen.
Er zijn echter ook storingen die een indringend karakter hebben. Denk bijvoorbeeld aan een telefoontje van een klant die u meld dat uw offerte is afgewezen, terwijl u er zelf zeker van was dat u de order zou krijgen. Of uw manager komt naar u toe om u verwijten te maken over een fout, terwijl u zich hiervan niet bewust bent. Met een weinig inbeeldingsvermogen kunt u nog wel meer voorbeelden verzinnen.

Dit inhoud van dit soort storingen maakt dat u hieraan blijft denken. Ook als u weer verder gaat met uw taak van voor de storing, dan toch blijft u met een deel van uw gedachten bezig met de storing. U blijft zich bijvoorbeeld afvragen waarom u de order niet gehad heeft of wat nu precies de fout was e.d. Men kan dan stellen dat u niet meer voor de volle 100% gericht bent op uw oorspronkelijke taak. De storing veroorzaakt dan dus een op zich onbepaald, van de situatie afhankelijk, prestatieverlies voor onbepaalde tijd. De effecten van de storing zullen pas verdwijnen als u zich niet meer bezig houdt met de storing. Soms betekend dit dat u toch weer op de storing moet reageren. U belt bijvoorbeeld de klant op en vraagt om een nadere toelichting of u gaat naar uw manager om een en ander uit te praten. Is deze mogelijkheid er niet, dan kan dit prestatieverlies zelfs langer dan één dag duren. Blijft het probleem u bezig houden dan is stress en overspannenheid een bijna zeker gevolg.

Navolgend schema geeft de invloed van een directe zware storing weer.

Enkele tips om directe storingen te voorkomen met name van toepassing voor managers en specialisten:
a) het voorkomen van storingen door telefoon.
Als u geen maatregelen neemt, kan iedereen via de telefoon zonder voorafgaande waarschuwing en zonder dat u het kan voorkomen, bij u binnendringen. Daarom is een telefoon het middel dat de meeste storingen veroorzaakt. Dit kan echter voorkomen worden door een speciaal apparaat aan te schaffen, waarbij alle telefoontjes bij de secretaresse of bij een afdelings secretaresse binnenkomen die op haar beurt bepaalt of u hiervoor gestoord kan worden of niet. Zo niet dan laat zij u terugbellen of geeft zelf antwoord op eventueel gestelde vragen. Hierbij helpt het instellen van zogenaamde telefoonloze uren. De praktijk heeft uitgewezen dat een goede secretaresse met voldoende volmachten meer dan de helft van alle telefoontjes zelf kan behandelen. Wat te doen als u belt of opgebeld wordt door iemand die zeer langdradig is? Er zijn hiervoor verschillende methoden. De beste is de recht door zee methode, waarin u de opbeller meedeelt: "Het was bijzonder plezierig met u te hebben gesproken, maar ik moet zeer dringend nog een aantal zaken regelen, er staan enkele mensen op mij te wachten, .....".
b) Scherm u af van overlast.
Veelal wordt op u een beroep gedaan, terwijl men het best zelf had kunnen vinden. Men legt zonder blikken of blozen beslag op u, omdat men weigert iets intensiever na te denken of de zaak zelfstandig op te lossen.
Deze storing kan zowel telefonisch geschieden als door middel van een bezoek. Hoe telefonische storingen te voorkomen, is al beschreven. Heeft men effectief het storen door telefoon aangepakt, maar verzuimt men het storen door bezoeken aan te pakken, dan zullen na korte tijd alle storingen die vroeger ontstonden uit ongewenste telefoontjes nu ontstaan uit ongewenst bezoek. Het grote nadeel van bezoek is bovendien dat de bezoeker bepaalt wanneer het gesprek ten einde is. U kunt hier nauwelijks invloed op uitoefenen. Daarom is het noodzakelijk dat dezelfde maatregelen die zijn getroffen om ongewenste telefoontjes af te schermen ook worden getroffen om ongewenst bezoek te voorkomen. Men dient af te stappen van het principe "mijn deur staat voor iedereen open". Het is gebruikelijk dat men, ook voor bezoek vanuit het bedrijf of instelling, een afspraak maakt om bij een manager op bezoek te kunnen gaan.
Ook hier dient de secretaresse voor de bewaking en afhandeling van ongewenst bezoek.
Het is wenselijk om bepaalde bezoekloze uren in te stellen, liefst samenvallend met de telefoonloze uren.

Het is belangrijk om zich bewust te worden van de directe storingen. Binnen afdelingen kan men dikwijls door creatief met de storingen om te gaan en deze te sturen opmerkelijke verbeteringen bewerkstelligen.
Een voorbeeld is het rouleren van het aannemen van de telefoon. Een en ander door een goed gebruik van de groepsschakeling die in de meeste telefooncentrales is in te stellen.
Een ander voorbeeld is het zorgvuldig kiezen van de toegang tot een afdeling waardoor men ook de storingen door bezoek kan verminderen of door het bezoek op te laten vangen door iemand die daarvoor is aangewezen.

[naar top] - [naar index]

Indirecte storingen

De directe storingen worden in het algemeen niet veroorzaakt door de werkomgeving, maar veel meer door de organisatorische omstandigheden. Storingspreventie is dan ook voor wat betreft de directe storingen een organisatie vraagstuk.
Anders is het met de indirecte storingen. Deze worden in het algemeen veroorzaakt door de werkomgeving.

Wat zijn indirecte storingen.
Indirecte storingen zijn storingen die men zich niet onmiddellijk na het ontstaan bewust is. Na verloop van tijd wordt men zich de oorzaak van de storing bewust en dan kan men eigenlijk pas spreken van een echte storing. In de onbewuste fase heeft de storing meestal toch al invloed op het prestatie niveau. Een goed voorbeeld van een indirecte storing is het uitvallen van de verwarming in de winter. Als u met uw werkzaamheden start is de temperatuur normaal. Op een bepaald moment raakt de verwarming defect en na enige tijd begint de temperatuur te dalen. Dit bent u zich uiteraard niet onmiddellijk bewust. Als de temperatuur daalt begint u eerst onrustig te worden. U beweegt wat meer (een natuurlijke reactie op koude), maar uw concentratie wint het nog van het ongemak. Uiteindelijk is het ongemak zo groot dat u zich dit bewust wordt. Dat is het moment van de storing.
Soortgelijke reacties komen voor bij bijvoorbeeld een slechte stoel. Naarmate de vermoeidheid groeit, komt het moment dat u zich bewust wordt van de slechte stoel.

Ook bij indirecte storingen kent men de lichte en de zware gevallen. In het geval van de stoel kan men bijvoorbeeld door het wisselen van de stoel het probleem oplossen en zal na een korte aanlooptijd men weer voor 100% zich aan zijn oorspronkelijk taak kunnen wijden.

Nemen wij als voorbeeld de verwarming, dan kan men besluiten om ondanks de onaangename temperatuur toch door te werken. Dan zal men echter langer nodig hebben om te starten, men moet immers tegen de storing in concentratie opbouwen, en men bereikt niet het optimale prestatie niveau omdat de temperatuur te laag is.
Het volgende schema geeft deze situatie weer.

[naar top] - [naar index]

Algemene invloed van storingen op het prestatieniveau.

Navolgende tabel geeft een overzicht van de invloed van storingen op het denken. Hierbij ziet u dat vooral bij creatieve arbeid de gevolgen het groots zijn. De percentages voor directe storingen zijn bovendien aanmerkelijk hoger dan voor indirecte storingen. Deze percentages zijn gebaseerd op studies, gedurende een dag, tussen functionarissen die wel en niet gestoord worden.

Uiteraard zijn deze percentages gemiddelden. Een ieder van u kent immers de dagen waarop u zo dikwijls gestoord bent in uw werk, dat u 's avonds terecht het gevoel hebt dat u die dag vreselijk druk bent geweest maar niets hebt gedaan.

Om een en ander nader aan te geven op basis van werkzaamheden van de "gemiddelde" manager met zijn verdeling tussen de verschillende soorten werkzaamheden hierna een tabel dat een indruk geeft van de verliezen t.o.v. het prestatie vermogen die we mogen verwachten door storingen van bezoekers en telefoontjes.

weinig bezoek en weinig telefoonverkeer	5%
normaal bezoek en normaal telefoonverkeer	10%
veel bezoek en veel telefoonverkeer	15%
zeer veel bezoek en zeer veel telefoonverkeer	20%

Dit zijn directe storingen.

Over de normale werkdag heen heeft de mens niet de hele dag het zelfde prestatie en concentratie vermogen. Bij gelijkblijvende arbeid over de dag ziet de gemiddelde prestatie curve er als volgt uit:

Dit betekent dan ook, dat bij veel storingen en creatieve arbeid er in de middaguren nog nauwelijks mogelijkheden zijn om te presteren. Ook kan men uit dit schema aflezen dat men zijn werk zodanig moet indelen dat men in de morgen de werkzaamheden met veel concentratie behoefte moet verrichten en in de middag de meer routinematige.

[naar top] - [naar index]

Indirecte storingen en de kantoorindeling

Zoals al gezegd komen indirecte storingen dikwijls voort uit de kantooromgeving. Wij gebruikten al voorbeelden van een stoel en de temperatuur.
Uiteraard zal het u nu duidelijk zijn dat bijvoorbeeld kwalitatief goede en ergonomisch verantwoorde meubelen en stoelen zeker noodzakelijk zijn.
Er zijn echter nog vele andere storingsbronnen. Enkele daarvan laten wij nu de revue passeren, maar deze opsomming is zeker niet volledig.

[naar top] - [naar index]

Indeling van de ruimte

Gezichtsveld bij een vaste zitpositie

Een van de belangrijkste indirecte storingsbronnen rond de werkplek zijn bewegingen binnen het gezichtsveld. Daarbij zijn bewegingen binnen het directe gezichtsveld het belangrijkste.

Denk bijvoorbeeld aan de volgende bureauopstelling:

Deze bureauopstelling is vanuit het storingen standpunt de meest ongunstige die denkbaar is in een kantoor. Ook deelopstellingen in blokvorm van bijvoorbeeld maar 2 of 3 bureaus behoren tot de zeer storingsgevoeligen.
In de eerste plaats ontstaan indirecte storingen door bewegingen binnen het directe zichtveld. Zodra de overbuurman/-vrouw zich beweegt stoort dit. Gaat bijvoorbeeld de telefoon, dan zal een ieder opkijken (direct gestoord zijn) om te identificeren wiens telefoon gaat en wie actie moet ondernemen.
(Elke keer 1-5 minuten aanlooptijd x 4 personen) Bij de komst van bezoek gebeurt hetzelfde. Daarnaast zal men bewust of onbewust luisteren naar de gevoerde gesprekken (Indirecte storing).
In de praktijk blijkt dat het uit elkaar halen van dergelijke opstellingen tot 40% productiviteitsverbetering op kan leveren.

Binnen de kantoorruimte is het belangrijk om de transportwegen goed te plannen. In principe moeten mensen de ruimte niet binnen komen direct vanachter een werkplek. De persoon aan deze werkplek wordt daar onrustig van.

[naar top] - [naar index]

Licht

Het licht kan een storingsbron zijn. Denk maar aan heldere vlakken binnen het gezichtsveld. Dit lijdt continu de aandacht af en kan als een indirecte storing worden gezien. Denk ook aan de beeldschermen waarin reflecties en te grote contrastverhouding gezien moeten worden als indirecte storingen.

[naar top] - [naar index]

Stress

De prestaties van veel beambten en managers worden beïnvloed door het werken onder stress. Op een enkele uitzondering na is deze invloed meestal van negatieve aard. Stress ontstaat uit spanningen die we niet verwerken en als onlust ervaren. Iemand ervaart spanning, zodra druk op hem wordt uitgeoefend wegens iets in zijn gedrag of om een bepaald eindresultaat te bereiken. Spanning heeft echter ook positieve kanten. Wij kunnen in het algemeen tot hogere prestaties komen als we onder een zekere spanning werken. Deze spanning kan weliswaar een bron van ongemak en beklemming zijn, maar ze is tegelijkertijd een opwindend, uitdagend en positief element voor iemands persoonlijke ontwikkeling. Een leven zonder spanning is ondenkbaar.
Stress hiertegen heeft alleen negatieve effecten op het betreffende individu omdat:
- hij voelt dat hij hier op langere termijn niet tegen kan en bepaalde probleemsituaties niet kan verwerken;
- hij hierop slechts het zij op onaangepaste wijze, hetzij defensief of agressief (vluchten of vechten), kan reageren.
Stress is een ‘negatieve’ spanning. Het begrip stress overlapt goeddeels het begrip ‘verminderd welzijn‘. De geestelijke en lichamelijke gevolgen voor de gezondheid die aan stress zijn toe te schrijven, hebben een ondermijnend effect op de persoon in kwestie; bovendien betekenen ze een reëel gevaar voor de psychosociale gesteldheid van het personeel in het bedrijf of de instelling. Waarom is een goed begrip van de verschijnselen, de oorzaak en de gevolgen van stress in het werkmilieu, zo belangrijk?
Dit is belangrijk omdat de geestelijke en lichamelijke gezondheid van de beambten en managers door stress worden benadeeld. Meer inzicht in de factoren die tot spanningen leiden, en herkenning van de mogelijke oorzaken van stress, kunnen ons middelen aan de hand doen om de gevolgen van een en ander te beperken.

We kunnen een bepaalde situatie als belastend of bedreigend ervaren voor ons geestelijk en/of lichamelijk welzijn. Bij onze interpretatie van een dergelijke situatie spelen licht, geluid, tast, geur, smaak en niet te vergeten klimaat een rol. De interpretatie van zo’n situatie is een gevolg van onze subjectieve inschatting ervan (‘wat vind ik hiervan’) en op onze persoonlijke gekleurde manier om de eisen en regelmogelijkheden in te schatten (‘wat kan ik hiermee’).

De factoren die stress uitlokken noemen we stressoren ofwel stressbronnen. Een stressor is datgene wat aanleiding is voor deze veranderingen. Voorwaarde voor de bestrijding van stress is kennis van de stressoren.

Het dagelijks leven biedt een eindeloos scala van frustraties, angsten en conflicten die tot stress kunnen leiden, bovendien treden meestal tegelijkertijd verschillende stressoren op. De lijst met stressoren is derhalve eindeloos.

Fysieke stressoren
De fysieke omgeving veroorzaakt de bedreiging of belasting.

Voorbeelden:
- lawaai;
- hitte en koude;
- fysiek gevaar (dreiging van verwonding of dood);
- mechanische trillingen;
- werken in een ongemakkelijke houding;
- milieu verstoring;
- verkeer;
- te veel optische informatie.

Psychosociale stressoren
Hierbij ontstaat de bedreiging door de wijze waarop mensen met elkaar omgaan. Daar dit boek gaat over “Het kantoorgebouw, de indeling en de uitrusting” zullen wij in hoofdzaak aandacht besteden aan de fysieke stressoren en zo nodig aan psychosociale stressoren in het werk-, gezins- en vrijetijdsmilieu.

Mentale belasting
Kantoorarbeid is een informatie verwerkings proces welk veel aandacht vraagt.
Naarmate een taak meer aandacht vereist wordt hij als meer inspannend gezien. Inspanning moet worden gezien als een proces dat de psycho-fysiologische toestand van de persoon regelt en in optimale toestand dient te houden.

De ernst van de stress wordt bepaald door:
- de soort stressor;
- de combinatie van stressoren;
- tegelijkertijd optreden van een aantal stressoren;
- frequentie;
- intensiteit;
- onbekendheid;
- duur

Niet iedereen is even gevoelig voor stress. De een gaat bij het minste of geringste door de knieën, een ander houdt het (on)waarschijnlijk lang vol. In het eerste geval is sprake van een lage, in het tweede van een hoge tolerantie voor stress. Een en ander is afhankelijk van zijn incasseringsvermogen welke bepaald wordt door het verschil tussen draagkracht en draaglast. Zodra de draaglast te groot wordt voor de draagkracht, krijgt ieder individu verschijnselen van een verstoord evenwicht, van overspanning. Deze verstoring kan tot klachten leiden en vervolgens tot psychosomatische ziekten. Lukt het niet om een evenwicht te bereiken tussen draaglast en draagkracht, dan treedt na verloop van tijd de emotionele en fysieke uitputtings toestand in, die de kern van het burnout (opgebrand)-syndroom vormt.

Ten aanzien van bovenstaande stressoren of wel stressbronnen dient men zich te realiseren dat het om een complex van vraagstukken gaat. Voor vele vraagstukken is een oplossing nog niet in zicht. Dit komt ondermeer omdat de oorzaak van de klachten nog onbekend is. Dat betekend niet dat men dat men niks onderneemt. Men moet gebruik maken van de bestaande kennis omtrent het voorkomen van klachten.
Een waarschuwing! Zij die ontevreden zijn over zichzelf en/of het werkmilieu, trachten zich te wreken via klachten op de arbeidsomstandigheden. Vandaar, als aan de normen of richtlijnen wordt voldaan en er toch klachten zijn, die klachten in de regel moeten worden toegeschreven aan psychische of psychosociale oorzaken, zoals werk- en/of gezinsmilieu. Dit wordt in de praktijk te vaak gedaan van uit het management maar is in de regel een te simpele benadering van de klachten. Een benadering die niets oplost.

[naar top] - [naar index]

Tot besluit

Zoals u dus heeft gezien zijn er vele factoren die bepalen of iemand op kantoor rustig en geconcentreerd kan werken of dat hij/zij voortdurend gestoord wordt in zijn/haar werk. Tevens heeft u gezien welke factoren stress kunnen veroorzaken.
Het zal u hopelijk duidelijk zijn, dat het letten op storingsbronnen in de werkomgeving dikwijls zonder het doen van investeringen de hoeveelheid storingen kan doen verminderen, en dat ook stress lang niet altijd investeringen vraagt om deze te voorkomen.

[naar top] - [naar index]
DezeTekstIsVanLeoHooijmansGalileoNoordwijkFacilitaireInformatieOnline
Dit document niet uitprinten, aub. Denk aan het milieu en uw onkosten.
Wilt u het nog een keer lezen maak een bladwijzer (favoriet).
Wilt u het artikel door een ander laten lezen, stuur een link door.